Sosyal Yaşam ve Bilinçlenme Süreci

Bilinçlenme, bireyin kendi öznel konumunun, grubunun/ekibinin, sınıfının, katmanının ya da toplumsal kültürünün duyarlı bir öznesi olarak devinimde bulunması sürecine denir.

Bilinçlenme genel anlamda bireyin dış dünyayla kurduğu temasla birlikte başlar. Birey, kendisini kuşatan fiziki ve sosyal dünyanın bilgisine vararak, bu doğrultuda tutum, kanaat ve tavır sergileyerek bir farkındalık zemini keşfeder. Toplumların yapısal koşullarına bağlı olarak bilinçlenme farklı şekillerde tezahür eder.

Toplumsal ilişkilerde meydana gelen değişmeler, bireylerin farklı durumlara ilişkin tutum ve tavırlarını önemli oranda etkiler. Bilinçlenme toplum üyelerinin ortak duyma, düşünme ve davranışta bulunmalarını sağlar. Toplumsal sorunlara karşı takınılan ortak tavır toplumsal bilincin tezahür ettiğini gösterir. Toplumsal bilinçlenme bir bakıma bireylerin toplumsal süreçteki ilişkileri ve karşılaştıkları engeller neticesinde aidiyet duygusunun keskinleşmesiyle kendisini gösterir.

Gerçekte, grup-toplum hayatı yaşayan her birey, içinde bulunduğu mensubu olduğu yerin anlam öğelerini içinde barındıran bir aidiyet bilincine sahiptir. Bu aynı zamanda kişinin aidiyet derecesine bağlı olarak bir toplumsal-kolektif iradeyi dikkate aldığı ya da ona uyduğu anlamına gelir.

Doğan Ergun (l982: 28-29) bilinçlenmenin bir tutumu içerdiğini ve insanların toplumsal yaşantılarında bir takım olumsuzluklarla karşılaştıklarında kendilerini var kılan özelliklerin farkına vardıklarını ve söz konusu sorunlar karşısında bilinçlendiklerini ileri sürer.

Ergun' a göre, bireyler ya bir takım sorunlarla karşı karşıya kaldıkları zaman ya da uyumsuzlukları ölçüsünde bilinçlenirler. Ergun'a göre "insan, toplumsal gerçek içinde, olanaklarının gerçekleşmesinde, ihtiyaçlarının giderilmesinde engellerle ve saptırmalarla karşılaştıkça bilinçlenmektedir. Bu psikolojik bir veridir. Yani bireysel düzeyde bilinçlenmeyi yaratan ihtiyaçtır; yeni bir ihtiyacın ya da yeni ihtiyaçların bilincine varıncaya kadar insanın yaşantısı alışkanlıkların kazandırdığı otomatizm içinde devam eder. Bir tutum ya da davranış olarak yaşandığı ya da gerçekleştiği için, tek tek insanlarda görülen bu bilinçlenmeye, bu bireysel sonuca 'gerçek bilinç' denir."

Bireyin bilinçlenme süreci yukarıda bahsedildiği gibi, onun fiziksel ve toplumsal çevresine, sınıfsal konumu ile her türlü istek, hedef, çıkar ve eğilimlerine bağlı olarak toplumsal yaşamı içinde gerçeklik kazanır. Bir başka deyişle bilinçlenme bireyin toplumsal yapı içindeki öznel, nesnel ve toplumsal konumunun türevi bir oluşumdur.

Bilinçli bir varlık olarak birey, tüm bu bileşimlerin şekillendirdiği bütünsel yapı ekseninde kendisini, mesleki faaliyetlerini, toplumsal ilişkilerini algılar ve anlamlandırır. Bu doğrultuda bilinç, insan davranışını yönlendirir ve bilinçsel yapıyla eş düşen bir yaşam tasarımının ortaya çıkmasını sağlamış olur.